Mestwater heeft ook een wetenschappelijke naam: free fecal water syndrome

Er is nog weinig bekend over Free Fecal Water Syndrome (FFWS). De gerapporteerde mogelijke oorzaken zijn vaker anekdotisch dan wetenschappelijk onderbouwd. De studies naar dit verschijnsel zijn vrij nieuw, sterker nog, de aandoening is relatief recent wetenschappelijk benoemd. Er is dus weinig geweten over de aanpak en de oplossing. In het verleden en tot op zekere hoogte nog steeds, is mestwater iets waar paardeneigenaren zich voor schamen. FFWS werd als een tekortkoming in het management gezien. De paarden lijken immers gezond maar hebben een vieze staart en vieze billen door ontlasting. Pas wanneer andere problemen ontstaan, zoals huidirritaties door het frequente wassen, wordt FFWS als een gezondheidsprobleem gezien. Door de studies waarin FFWS werd onderzocht, veranderen de inzichten hierover.

Wat is Free Fecal Water Syndrome?

Vrij vertaald betekent FFWS zoveel als vrij mestwater syndroom. Paarden produceren normaal gevormde mest maar hebben daarnaast ook momenten waarbij ze fecaal water uitscheiden. Die waterige mest kan zowel apart van als samen met de gewone ontlasting uitgescheiden worden.¹
Dat de aandoening een syndroom wordt genoemd betekent dat men de oorzaken ervan nog niet heeft kunnen achterhalen. Syndroom, afkomstig van het Griekse woord ‘sun dromos’ wat ‘samenlopen’ betekent, verwijst namelijk naar een aantal symptomen die ontstaan zonder identificeerbare oorzaak.
Dat verklaart ook waarom deze aandoening soms maanden of zelfs jaren kan aanhouden en in ernst kan variëren.

Prevalentie

Onderzoekers vermoeden dat het een relatief veelvoorkomend fenomeen is. Echte cijfers zijn er niet omdat de prevalentie van FFWS nog onderzocht moet worden. Op basis van mijn eigen observaties neig ik wel naar de mening dat een behoorlijk aantal paarden erdoor getroffen worden.
Een gerenommeerde en doorwinterde paardenarts, vertelde me dat volgens zijn waarnemingen ruinen gevoeliger lijken te zijn voor deze aandoening. Om een beter begrip van de aandoening te krijgen voerde Katrin Lindroth¹ in 2020 een enquête uit onder 339 paarden tussen 2,5 en 28 jaar met FFWS. Van die groep bleek 57% ruin te zijn. Warmbloeden waren goed voor 53% van de gevallen. Andere opmerkelijke gegevens die de enquête naar voor bracht waren dat 23% van de paarden een voorgeschiedenis hadden met koliek en dat FFWS vaker voorkomt bij paarden met de vachtkleur chestnut, grijs en zwart. Maar ook paints zouden gevoeliger zijn voor FFWS.
Overigens meldde 48% van de respondenten dat meerdere paarden in dezelfde stal last hadden van FFWS, terwijl bij 52% hun paard als enige getroffen was.

Veelvoorkomende symptomen van FFWS

Een beetje mestwaterverlies is niet abnormaal en paarden met FFWS hoeven niet meteen de kenmerkende vieze billen te hebben. Een aantal veelvoorkomende symptomen kunnen signalen van FFWS zijn:

• Sporen van ontlasting rondom de anus, op de achterbenen, en de staart is het meest evidente signaal van mogelijke FFWS. Hetzelfde geldt voor besmeurde stalwanden en bodembedekking.
  
• Ontsteking en irritatie rondom de achterpoten, de bilnaad of het gebied rond de anus ontstaat soms na verloop van tijd maar meestal als reactie op het veelvuldig wassen en schoonmaken. De gebieden insmeren met vaseline of zinkoxidecrème kan de huid beschermen.²
  
• Tekenen van lichamelijk ongemak bij of na het lozen van ontlasting, zoals trappelen met de achterpoten en driftig zwaaien met de staart.
  
• Een opgeblazen buik en buikgevoeligheid, soms tekenen van koliek
  
• Verhoogde winderigheid, al dan niet gepaard met ontlastingswater

Diagnose van FFWS.

Paarden met FFWS lijken op het eerste zicht meestal gezond en in goede conditie. In de enquête meldde 35% van de respondenten dat hun paarden naast het mestwater geen andere klinische symptomen vertoonden. Paarden die gebruikt werden in studies hadden ook een gemiddelde lichaamsconditiescore of waren afgevallen. Dit maakt het – ook voor dierenartsen – een uitdaging om een diagnose te stellen. Vooral als een paard in een ernstigere episode koeienvlaai-achtige mest produceert, kan het lastig zijn om FFWS van diarree te onderscheiden. FFWS is niet gerelateerd aan de infecties die diarree veroorzaken.²
Behalve dat het vooral hinderlijk is voor de betrokkenen, is mestwater relatief onschuldig en niet bedreigend voor de gezondheid van het paard. Dat neemt niet weg dat FFWS de volle aandacht en een aanpak vraagt om te voorkomen dat het een aanhoudend probleem wordt en andere problemen gaat veroorzaken. Toch is er geen reden tot paniek of noodzaak om naar supplementen of middeltjes te grijpen. Het is veel efficiënter om wat tijd te nemen om de voorafgaande én huidige situatie te analyseren, het paard te monitoren en te evalueren. Probeer een duidelijk beeld te krijgen van de mogelijke oorzaak zodat je een plan van aanpak met de hoogste waarschijnlijkheid op effectiviteit kan opstellen.

Mogelijke oorzaken van FFWS

Ondanks de aanname dat FFWS een algemeen voorkomend fenomeen is, is er tot nu toe weinig tot geen informatie bekend over de oorzaken. Die moeten, net als de mogelijke relatie met andere aandoeningen, nog verder onderzocht worden.

Vast staat dat FFWS niet per definitie een gevolg is van een verstoord microbioom. De oorzaken kunnen ook variëren tussen individuele paarden.

Drs. Lúthersson en Laustsen definieerden vier onderliggende aandoeningen die ze in hun kliniek vaak zien bij paarden met FFWS:

1. Zandophoping in de darmen van het paard. Zand in de darmen kan sowieso het normale functioneren van de darmen belemmeren en leiden tot spijsverteringsproblemen en koliek. Dus ook FFWS. Zand kan zich ophopen wanneer paarden op zandige bodems grazen of voer van de grond eten. In ons artikel Psyllium, een krachtige zandverwijderaar lees je wat je kan doen om zandophoping in de darmen van je paard te vermijden.
   
2. De ervaring leert dat FFWS meestal verdwijnt na behandeling van maagzweren. EGUS is een veelvoorkomend probleem bij paarden, vooral bij sportpaarden en paarden die onder stressvolle omstandigheden leven. Het ontstaat vaak door een overproductie van maagzuur en kan leiden tot pijn en ongemak, wat het eet- en drinkgedrag van het paard kan beïnvloeden. Vervolgens kan dit weer een impact hebben op de darmgezondheid en de consistentie van de mest. Symptomen van maagzweren bij paarden kunnen subtiel zijn en variëren van verminderde eetlust, gewichtsverlies, doffe vacht tot veranderd gedrag. Bij ernstige gevallen kan een paard ook tekenen van koliek vertonen.
   
3. Beide onderzoekers benadrukken het belang van een rantsoenanalyse, vooral als het om hooi gaat. In sommige landen wordt de aandoening ook aangeduid als “hooi-intolerantie” vanwege de vermeende link tussen verpakt hooi en mestwater. In het onderzoek van Lindroth kregen veel paarden, naar Scandinavische gewoonten, verpakt hooi. Sommige eigenaren meldden dat het mestwater afnam na de overstap van verpakt hooi naar droog hooi of weidegras, maar dit gold zeker niet voor alle paarden. Bij 25% van de paarden verbeterde het mestwater na het veranderen van hooi-partijen of juist na de overstap van droog hooi naar ingepakt ruwvoer.
   Wanneer de productie van droog hooi onder druk staat door bijvoorbeeld slechte weersomstandigheden, kan de kwaliteit van het hooi zo zijn dat het FFWS veroorzaakt. Denk hierbij aan een hogere vochtigheidsgraad, de vezellengte, schimmels en toxines. Hooi – maar ook gras – is geen consistent voer, wat op zichzelf al verstoringen in het maag-darmkanaal kan veroorzaken. Zelfs binnen dezelfde oogst kan elke baal hooi verschillen, wat leidt tot aanzienlijke variatie en mogelijke problemen. Koop hier een ruwvoeranalyse of hier een rantsoenanalyse met voedingsadvies.
   
4. Prikkelbare darmsyndroom (PDS) en/of darmontsteking. Een mogelijke onderliggende aandoening waarvan de oorzaak moeilijk te diagnosticeren is.

Bovenstaande waarnemingen lijken dus het vaakst voor te komen bij paarden die in een kliniek worden opgenomen. Maar gelukkig worden niet alle paarden gehospitaliseerd. Onder deze paarden zijn andere mogelijke oorzaken gerapporteerd:

1. De voeding: De ontlasting van het paard wordt beïnvloedt door het dieet. Dat heb je vast al gemerkt omdat bijvoorbeeld de kleur verandert afhankelijk of je paard hooi of gras eet. Factoren als plotselinge veranderingen in het dieet en dat is inclusief de wisseling van ruwvoer, de kwaliteit van het ruwvoer, de frequentie van voeren maar ook de verhouding van concentraten ten opzichte van ruwvoer, de ingrediënten en zelfs het productieproces van de concentraten worden aangeduid als een mogelijke oorzaak voor FFWS.
   Ook het soort en type ruwvoer speelt een rol omdat ze verschillen in hun concentraties van vluchtige vetzuren, pH-waarden en melkzuurniveaus, evenals in het vermogen van het paard om deze te fermenteren zouden een rol spelen. Zo zouden paarden die veel luzerne eten vaker aan FFWS lijden.³
   
2. Voermanagement: Ook het voermanagement kan bijdragen aan mestwater. Dat is een hele lastige trouwens aangezien FFWS gerapporteerd werd bij zowel paarden met een beperkt ruwvoerrantsoen als bij paarden met een ad lib ruwvoerrantsoen. Daarnaast is voedingshygiëne wel een een belangrijke factor, denk hierbij aan vervuilde voer- en drinkbakken, vervuild water en voerplekken die niet opgeruimd worden.
   
3. Gebitsverzorging: Het wordt vaak over het hoofd gezien dat de spijsvertering in de mond begint. Door de mechanische vertering door tanden, speeksel en tong, wordt het voedsel bewerkt tot kleinere, gemakkelijk verteerbare stukjes. Er bestaan studies die een verband leggen tussen problemen met de mondgezondheid en de spijsvertering in de dikke darm. Mond- en tandproblemen zijn anekdotisch gerapporteerd als mogelijk onderliggende oorzaak van FFWS maar wetenschappelijk nog niet als dusdanig gedefinieerd.
   
4. Stress: Er is veel onderzoek gedaan naar de relatie tussen stress en de gezondheid van de darmen bij paarden. Paarden die voortdurend stress ervaren, hebben bijvoorbeeld meer darmbeweging en meer kans op diarree. Onderzoekers hebben ontdekt dat paarden die lijden aan FFWS vaker in kuddeverband gehuisvest zijn en onderaan de sociale hiërarchie staan. Dit zou niet alleen stress veroorzaken, maar kan ook betekenen dat deze paarden de minst smakelijke en verteerbare delen van het aangeboden voer krijgen. Andere stressoren die als trigger voor FFWS werden geïdentificeerd zijn veranderingen in de kudde, verandering in de routine, seizoenswissels, intensieve training en competitie.⁴
   
5. Leeftijd: De gemiddelde leeftijd van de paarden met FFWS die deelnemen aan studies en bevragingen, is boven de 20 jaar. Dit kan komen doordat oudere paarden vaak meer gevoelig zijn voor veranderingen in hun spijsverteringssysteem. Naarmate paarden ouder worden, kunnen hun tanden slijten, wat het kauwen bemoeilijkt en de vertering beïnvloedt. Bovendien wordt de darmfunctie bij oudere paarden minder efficiënt, waardoor ze vatbaarder zijn voor aandoeningen zoals FFWS.

De behandeling van Free Fecal Water Syndrome in paarden

Omdat de aandoening multifactorieel en de echte oorzaak onbekend is, is het een lastige opgave om paarden die aan dit syndroom lijden te helpen. Als je paard deze aandoening heeft, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het spijsverteringsstelsel optimaal is en blijft.

Het is vooral belangrijk ervoor te zorgen dat het paard voldoende blijft drinken om het vochtverlies te compenseren en uitdroging te voorkomen. Ook een mineralenblok, al dan niet prebiotisch, is een waardevolle toevoeging.

Zowel uit de onderzoeken als door dierenartsen gerapporteerde casussen blijkt dat in veel gevallen de symptomen van FFWS verminderen of verdwijnen door van ruwvoer te veranderen, het voermanagement aan te passen en , afgestemd op de dagelijkse behoefte van het paard, de inname van zetmeel, suikers en fructaan tot een minimum te beperken. Probeer ervoor te zorgen dat het gevoerde hooi vezelrijk en toch gemakkelijk verteerbaar is; het mag dus niet teveel lignine bevatten. Het ideale plaatje is helemaal compleet als het hooi ook de juiste hoeveelheid aan eiwitten en voedingsstoffen bevat.

Stressfactoren verminderen of wegnemen, leidt in meer of mindere mate tot succesvolle resultaten bij de behandeling van paarden met FFWS. Het paard apart zetten om te eten, meerdere voerplaatsen creëren, regelmaat in de routine, aanpassing van de kudde in grootte of samenstelling zijn enkele voorbeelden van tamelijk eenvoudig toe te passen wijzigingen die voor meer rust kunnen zorgen.

Zorg ervoor dat het paard een uitgebalanceerd dieet krijgt. Laat een ruwvoeranalyse uitvoeren zodat een eventuele onbalans in de voedingsstoffen bijgestuurd kan worden. De onderlinge verhouding van de voedingsstoffen die het paard inneemt is minstens zo belangrijk als de hoeveelheid.

Alle veranderingen in het dieet, inclusief het wisselen van een partij hooi, moeten geleidelijk gebeuren. De aanbevolen termijn hiervoor is 14 tot 21 dagen. Het microbioom heeft ongeveer 21 dagen nodig om zich aan een nieuwe situatie aan te passen. Maar laat ons heel eerlijk zijn, in de praktijk is dat niet altijd haalbaar. Denk maar aan een simpel voorbeeld zoals het wisselen van hooi. Als het kan, probeer dan om gedurende minstens 3 dagen in toenemende hoeveelheid de partijen hooi te mengen.

Probiotica zijn levende organismen van de lactobacilli, die een positieve invloed hebben op de darmgezondheid. Deze organismen doen ongeveer hetzelfde als transfaunatie. Een mogelijke struikelblok is dat probiotica officieel niet zijn opgenomen in de wet- en regelgeving voor dierenvoeders. Daardoor wordt de term probiotica vaak gebruikt voor elk voer en supplement dat levende gisten bevat. Levende gisten kunnen ook de darmflora positief beïnvloeden en bijdragen aan het herstel van een verstoord microbioom. Er is echter geen bewijs dat levende gisten ook een gunstig effect hebben op een gezonde darmflora. Aangezien FFWS niet altijd gepaard gaat met een verstoord microbioom is de uitkomst ook onzeker.

Prebiotica zijn niet-levende voedingsstoffen met een positief effect op het bestaande microbioom. Simpel uitgelegd zijn ze vergelijkbaar met een meststof voor de darmpopulatie. Zij ondersteunen en stimuleren de groei van de natuurlijke probiotica in de darmen en zijn bijvoorbeeld nuttig bij veranderingen in het voermanagement. Prebiotica wordt ook vaak aan het dieet toegevoegd voor of tijdens stressvolle gebeurtenissen die een impact kunnen hebben op de spijsvertering. Het voordeel van prebiotica is dat het gedurende langere tijd gevoerd kan worden. Dode gist en psyllium zijn voorbeelden van prebiotica.
Het effect van pro- en prebiotica als middel tegen FFWS is niet onderzocht. De veronderstelde positieve werking is gebaseerd op anekdotische rapporten en aannames vanwege hun gunstig effect op de verschillende gastro-intestinale klachten bij paarden. Maar een beetje extra ondersteuning kan nooit kwaad.²

Een ander anekdotisch hulpmiddel is keukenzout. Sommige paarden hebben baat bij een extra toegift van 7 tot 30 gram keukenzout per dag. Dat komt overeen met een halve tot 2 eetlepels.²

Fecale microbiota-transplantatie (FMT), ook wel transfaunatie genoemd, wordt gebruikt om chronische diarree bij paarden te behandelen. FMT wordt steeds vaker toegepast om aanhoudende maag-darmproblemen, zoals FFWS, aan te pakken. Tijdens deze procedure wordt vloeistof uit gefilterd fecaal materiaal van een gezonde donor, t.t.z. een paard dat geen gastro-intestinale aandoeningen heeft, in de darmen van de patiënt gebracht zodat nuttige darmbacteriën de balans in het microbioom van de ontvanger herstelt en het aantal en de diversiteit van bacteriën verbetert.⁵

In de Scandinavische studie vonden de onderzoekers geen significante verschillen in de samenstelling van de darmflora tussen gezonde paarden en paarden met FFWS. Dit suggereert dat het microbioom van FFWS-paarden even divers en waarschijnlijk even functioneel is als die van gezonde paarden. Toch leidde de transfaunatie in de studie tot een aanzienlijke vermindering van de ernst van de FFWS-symptomen. Dertig procent van de behandelde paarden ervoer al binnen zeven dagen na de FMT volledige verlichting. De meest significante afname in de ernst van de symptomen vond plaats veertien dagen na de FMT.
Een mogelijke verklaring hiervoor is dat fecale transplantaties meer bevatten dan alleen micro-organismen. Ze bevatten ook microbiële metabolieten zoals vluchtige vetzuren, en het is mogelijk dat de verlichting van de FFWS-symptomen voortkomt uit de effecten van deze metabolieten. Zo is bekend dat boterzuur de sterkte en functie van het darmepitheel verbetert, ontstekingen vermindert en het leaky gut syndroom helpt te verminderen.⁶

Conclusie

FFWS lijkt op een algemeen symptoom dat voorkomt bij meer dan één aandoening. Er is nog meer onderzoek nodig om een beter begrip van de aandoening te krijgen, de mogelijke oorzaken te definiëren en bewezen effectieve behandelingen te implementeren. Evaluatie van het totale rantsoen en factoren die de darmgezondheid van het paard kunnen beïnvloeden, is een belangrijke eerste stap bij het voorkomen en behandelen van mestwater. Als de onderliggende oorzaak niet kan worden geïdentificeerd, of als het behandelplan niet aanslaat, kan je met je dierenarts overleggen of Fecale microbiota-transplantatie een optie kan zijn.

Hoe kan Equi Nutri Care je helpen bij FFWS?

Onze diensten zijn ontworpen om jou en je paard bij te staan met een doorlichting en analyse van het complete rantsoen, de voorgaande en huidige situatie en het definiëren van factoren die mogelijk een oorzaak kunnen zijn voor het free fecal water syndrome. Dit kan zowel ter plaatse als op afstand.
Wij analyseren het rapport van de ruwvoeranalyse en vertalen dit naar begrijpelijke mensentaal. Op basis van de resultaten krijg je van ons de nodige aanbevelingen, afgestemd op het paard.

1. Lindroth K. et al, 2020 Free faecal liquid in horses, Doctoral Thesis No. 2020:65 Faculty of Veterinary Medicine and Animal Science [↩] [↩]
2. Free Fecal Water Syndrome in Horses [↩] [↩] [↩] [↩]
3. Lindroth, K. M. et al, Feeding and Management of Horses with and without Free Faecal Liquid: A Case–Control Study Animals (Basel) 2021 [↩]
4. Kienzle, E. Field study on risk factors for free fecal water in pleasure horses; Journal of Equine Veterinary Science 2016 [↩]
5. Theelen, M.J.P. et al. Free faecal water: what do we know and can equine faecal microbiota transplantation be used to manage this issue? European Equine Health &Nutrition Congress. 9^th edition. 2019 [↩]
6. Laustsen L. et al; Free Faecal Water: Analysis of Horse Faecal Microbiota and the Impact of Faecal Microbial Transplantation on Symptom Severity, Animals (Basel) 2021 [↩]