Als je paard zand, klei of andere rare dingen eet

Pica bij paarden deel I: geofagie

Het is geen geheim dat paarden ons soms voor raadsels kunnen plaatsen met hun gedrag. Een fenomeen dat vragen oproept, is hun neiging om vreemde objecten te consumeren, zoals zand, mest, hout en zelfs haar en steentjes. Dit gedrag, bekend als pica, is zowel intrigerend als verontrustend voor paardeneigenaren, verzorgers en professionals. En dat is begrijpelijk. Pica is een gedragsprobleem dat een directe bedreiging vormt voor de gezondheid en het welzijn van het betrokken paard.

We starten een drieluik waarin we het fenomeen pica bij paarden onder de loep nemen. Hierbij belichten we de drie meest voorkomende varianten van dit gedrag. We baseren ons op wetenschappelijke publicaties en veldonderzoek om dit fascinerende gedrag te doorgronden.

In dit eerste deel onderzoeken we de verschillende factoren die bijdragen aan de drang van paarden om aarde te eten. Dit wordt geofagie genoemd.

Wat is pica?

Pica bij paarden kan omschreven worden als een bredere eetstoornis waarbij paarden gedurende een lange periode dingen eten die weinig tot geen voedingswaarde hebben, of die niet tot hun gebruikelijke dieet behoren. Dit kan variëren van aarde en hout tot papier en plastic of zelfs haar, krijt en mest. Deze aandoening maakt geen onderscheid: het komt voor bij alle rassen, leeftijden, geslachten en huisvestingsomstandigheden en zowel bij gedomesticeerde als bij wilde paarden. Hoewel het soms wordt gelinkt aan verveling of stress, zou de meest voorkomende oorzaak bij een tekort aan bepaalde voedingsstoffen liggen – specifiek ijzer en koper.¹

Nochtans is een tekort aan mineralen of vitaminen niet per definitie de juiste verklaring. Uit onderzoek blijkt dat paarden eigenlijk maar drie noden aan essentiële voedingsstoffen kunnen herkennen: energie, zout en water.

In tegenstelling tot de gangbare overtuiging, hebben onze paarden eerder een overschot aan voedingsstoffen dan een tekort. En in tegenstelling tot wat je zou kunnen denken, leidt dit niet tot vreemde eetgewoonten zoals pica om het evenwicht te herstellen. Een paard dat obsessief aan een kei likt of een hap zand neemt, is waarschijnlijk niet bezig met het zoeken naar voedingsstoffen. Het is meer waarschijnlijk dat dit gebeurt uit verveling of nieuwsgierigheid.
Onderzoeken uit 1971 ondersteunen die visie. Pony’s op een fosforarm dieet kregen verschillende soorten mineraalzouten aangeboden, waaronder fosfor en calcium, om hun tekort aan mineralen aan te vullen. De pony’s aten meer calcium dan fosfor. Dit is schadelijk voor hun gezondheid, omdat een verhoogde calciuminname de fosforabsorptie in het lichaam beïnvloedt. Bij een andere studie kreeg een groep jonge pony’s een calciumarm dieet. Zij consumeerden minder van het calciumsupplement dan de groep die een calciumrijk dieet kreeg.²³

Pica kan verschillende andere gezondheidsproblemen veroorzaken. Een darmblokkade, koliek, gebitsproblemen of een onbalans in voedingsstoffen zijn enkele mogelijke gevolgen.
Iedere vorm van pica heeft zijn eigen specifieke kenmerken en oorzaken. Het is dus absoluut noodzakelijk om de onderliggende oorzaak te identificeren en die aan te pakken. Een gebalanceerd dieet, omgevingsverrijking en gedragsmanagement zijn de fundamenten voor het beheersen en voorkomen van pica bij paarden.

De meest voorkomende vormen van pica bij paarden

Er zijn verschillende verschijningsvormen van pica bij paarden, maar de drie meest voorkomende zijn:

• Coprofagie: de wetenschappelijke benaming voor het eten van mest komt het meest voor bij veulens tijdens de eerste levensmaanden. Dit kan op natuurlijke wijze nuttige bacteriën in hun darmkanaal introduceren als voorbereiding op een rantsoen dat meer gericht is op ruwvoer dan op melk. Dit gedrag is bij volwassen paarden afwijkend gedrag dat verschillende oorzaken hebben waaronder honger, verveling of stress.
• Lignofagie: is de wetenschappelijke benaming voor het eten van hout, inclusief stalwanden en houtkrullen. Dit kan duiden op een tekort aan ruwvoer, een gebrek aan grazen of verveling door langdurige stalopsluiting. Vaker kleinere maaltijden voeren, overstappen op een ander type bodembedekking en zorgen voor meer beweging of interactie met andere paarden kan dit probleem voorkomen.
• Geofagie: de wetenschappelijke benaming voor het eten van aarde, klei, stof, steentjes en aanverwante stoffen komt relatief vaak voor bij zowel wilde als gedomesticeerde paarden.

Mogelijke redenen voor geofagie

Logische redenering suggereert dat geofagie voortkomt uit een behoefte aan zout of mineralen. Maar onderzoeken op basis van bodemanalyses laten geen uniform mineralenprofiel zien tonen geen consistente mineraalpatronen tussen gegeten en niet-gegeten grond. De mineralen in de onderzochte bodems varieerden enorm, hoewel een Australische studie wel hogere concentraties ijzer en koper aantoonde in gebieden waar paarden graasden.⁴ Geofagie is dus niet enkel te verklaren als een zoektocht naar mineralen. Hoewel het niet wetenschappelijk is bewezen, lijkt het erop dat het consumeren van aarde iets is dat meer voorkomt bij hengsten dan bij merries of ruinen. Het is een fascinerend fenomeen dat nog verder onderzocht moet worden.

• Het natuurlijk gedrag van paarden:
  Paarden in het wild grazen in diverse landschappen. Tijdens de exploratie van verschillende vegetatie komen ze verschillende substraten tegen, waaronder aarde en rottend plantaardig materiaal. Dit natuurlijke gedrag kan hun neiging beïnvloeden om verschillende materialen, waaronder aarde, te verkennen en te proeven. Dit is een instinctieve gewoonte die ook bij onze gedomesticeerde paarden nog terug te zien is. Hoewel ze niet dezelfde omgevingsprikkels ervaren als hun wilde tegenhangers, blijven de natuurlijke neigingen om de wereld om hen heen te verkennen en proeven een onderdeel van hun gedrag.
• Voedingsredenen:
  Zolang er geen overtuigend bewijs is dat voedingstekorten geen rol spelen, blijven we ze als een mogelijke oorzaak beschouwen van geofagie bij paarden. Onderzoeken hebben gesuggereerd dat paarden instinctief kunnen proberen hun dieet aan te vullen met essentiële mineralen uit de grond, als deze ontbreken in hun reguliere voeding. Bepaalde bodemsoorten kunnen sporenelementen en andere voedingsstoffen bevatten die paarden nodig hebben. Uit onderzoek blijkt ook dat een onevenwichtig zout- of mineralenniveau paarden kan aanzetten tot het consumeren van niet-typische voedingsstoffen. Dit lijkt misschien vreemd voor ons mensen, maar het kan een overlevingsmechanisme zijn voor paarden in het wild. En hetzelfde gedrag kan voorkomen bij gedomesticeerde paarden die soortgelijke tekorten ervaren.⁵⁴
• Darmgezondheid en spijsverteringsfuncties:
  Het verband tussen darmgezondheid en geofagie bij paarden heeft ook de aandacht van onderzoekers getrokken. Het spijsverteringssysteem van paarden is complex en verstoringen van de darmgezondheid kunnen de aanleiding zijn van een reeks gedrags- en gezondheidsproblemen. Wetenschappelijk onderzoek heeft gesuggereerd dat paarden die last hebben van gastro-intestinaal ongemak of onevenwichtigheden in hun darmflora, geneigd kunnen zijn om ongebruikelijke dingen te eten, waaronder aarde en mest. Voor hen is dat een manier om hun ongemak te verlichten of om aan specifieke voedingsbehoeften te voldoen.
  Bovendien hebben onderzoeken het mogelijke verband tussen geofagie en spijsverteringsstoornissen bij paarden onderzocht. Er wordt getheoretiseerd dat paarden die last hebben van gastro-intestinaal ongemak, materiaal zoals vuil en mest kunnen opzoeken als reactie op hun fysiologische toestand.⁶
  Verrassend genoeg meldden Egyptische onderzoekers in een onderzoek uit 2016 naar risicofactoren voor koliek, dat paarden met geofagie minder kans hadden op koliek.⁷
  Maar om dieper inzicht te krijgen in de ingewikkelde relatie tussen de darmgezondheid en het gedrag van paarden, is meer onderzoek nodig.
• Gedrags- en omgevingsfactoren:
  Gedrags- en omgevingsinvloeden spelen ook een belangrijke rol. Stress, verveling of onvoldoende ruwvoer kunnen bijdragen aan dit ongewoon gedrag , zoals likken, knagen en het eten van niet-voedzame stoffen. Als paarden deze spanning of verveling ervaren, kunnen ze op zoek gaan naar alternatieve bronnen, zoals zand, om hun natuurlijke graasinstinct te bevredigen, vooral als er een tekort is aan passend voedsel of toegang tot weiden.
  Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het verrijken van de omgeving en een goed voermanagement cruciale ingrepen zijn om geofagie bij paarden te verminderen. Door stressvolle omgevingsfactoren aan te pakken en toegang tot geschikt voer te bieden, wordt de kans op dit gedrag geminimaliseerd.⁸

Mogelijke gevolgen van geofagie

Hoewel het eten van zand meestal onschadelijk is, kan een teveel ervan, vooral een ophoping in het spijsverteringskanaal, irriterend zijn voor het slijmvlies en mogelijke verstoppingen of motiliteitsstoornissen veroorzaken. Sommige paarden hebben meer de neiging om zand te eten of vast te houden dan andere, zelfs als hun voermanagement identiek is. Factoren als grazen op zandgrond, een lagere rang in de kudde, onvoldoende voedselinname, voeren vanaf de grond, een slechte conditie en jonge leeftijd zijn factoren die allemaal invloed hebben op de hoeveelheid zand die een paard opneemt. De meest voorkomende gezondheidsproblemen die gepaard gaan met het eten van zand zijn:

• Parasitaire besmetting en ziekte:
  Geofagie brengt gezondheidsrisico’s met zich mee, waaronder parasitaire besmetting en ziekteoverdracht. Wetenschappelijk onderzoek heeft het verband gelegd tussen geofagie en een verhoogd risico op het inslikken van parasieteneitjes of infectieuze ziekteverwekkers die in mest aanwezig zijn. Parasitaire besmetting kan leiden tot een reeks gezondheidsproblemen bij paarden, waaronder spijsverteringsstoornissen en voedingstekorten.⁵
• Darmblokkade:
  Geofagie kan leiden tot darmverstopping als gevolg van de ophoping van niet-verteerbare stoffen in het spijsverteringskanaal. Na verloop van tijd kan de ingenomen grond, keitjes of andere in de grond voorkomende materialen, verdichten. Dat veroorzaakt obstructie en irritatie in de darmen en kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen zoals verstoppingskoliek en perforatie van de darmwand.⁹
• Zandkoliek:
  Om dezelfde reden als een darmblokkade kan ontstaan, kan geofagie ook zandkoliek veroorzaken.⁹
• Voedingstekorten:
  Het klinkt misschien tegenstrijdig, maar het consumeren van grote hoeveelheden aarde en klei kan onverwacht resulteren in een tekort aan voedingsstoffen. Dit komt omdat het de opname van mineralen uit de voeding kan belemmeren. Zo bindt aarde zich bijvoorbeeld aan ijzercomplexen. Een opeenhoping van zand in de darmen kan vervolgens de opname van ijzer verminderen.⁵

Herkennen van geofagie bij paarden

Elk paard laat wel eens gedrag zien dat in verband kan worden gebracht met geofagie. Dit kan het lastig maken om geofagie als dusdanig bij een paard vast te stellen. Daarom is het noodzakelijk om een paard dat verdacht wordt van frequent zand en dergelijke stoffen te eten, nauwlettend en regelmatig te in de gaten te houden. Indicatoren die op geofagie kunnen duiden zijn:

• een paard dat stelselmatig actief grond of zand likt of eet;
• herhaaldelijk graven in zand of aarde;
• herhaaldelijk eten van non-food stoffen uit de grond;
• vuil of zand rond de mond en neus van het paard;
• vreemde deeltjes of voorwerpen in de mest;
• veranderd eetpatroon;
• verminderde eetlust.

Door het paard en de omgeving goed in de gaten te houden en door op de besproken signalen te letten, kun geofagie al in een vroeg stadium herkend worden en kunnen passende maatregelen genomen worden.

Voorkomen en bestrijden van geofagie

Geofagie tegengaan vraagt in de eerste plaats een aanpassing van het paardenmanagement. Het begint allemaal met begrip voor de factoren die aanleiding geven tot het eten van zand. Dit begrip is een vereiste voor het uitvoeren van effectieve managementstrategieën. Een goed uitgebalanceerd dieet dat aansluit bij de voedingsbehoeften van het paard, het verrijken van de omgeving en het aanpakken van mogelijke onderliggende gezondheidskwesties zijn essentiële stappen om dit gedrag te voorkomen en te verminderen.

• voorzie een dieet dat gebaseerd is op kwalitatief ruwvoer, afgestemd op de behoefte van het paard;
• simuleer en stimuleer zoveel mogelijk het natuurlijke eetgewoonten van paarden
• controleer regelmatig hooi en dieet om zeker te zijn dat aan alle nutritionele behoeften wordt voldaan en een gebalanceerd dieet gewaarborgd blijft
• zorg voor voldoende afleiding door training en socialisatie
• gebruik hooinetten en slowfeeders
• voorzie een mineralenblok en los zout vrij naar keuze
• wees alert op tekenen die wijzen op ongemak van maag en darmen.

Regelmatige checks door de dierenarts zijn belangrijk, vooral voor jonge en oudere paarden. Daardoor worden mogelijke gezondheidsproblemen vroegtijdig opgemerkt. Vervolgens kan een afgestemd zorgplan geïmplementeerd worden. Een praatje met de dierenarts of paardenvoedingsadviseur kan waardevolle inzichten geven in een alomvattende aanpak voor een paard dat zand eet.

Ter conclusie

Geofagie, het gedrag van paarden om aarde te eten, is een complex fenomeen dat door talrijke factoren beïnvloed wordt, waaronder voeding, spijsvertering, gedrag en omgeving. Om dit te begrijpen en aan te pakken, moeten we ons verder verdiepen in onderzoeken.

Inzicht in de mogelijke triggers achter geofagie bij een paard stelt ons in staat om effectieve strategieën te implementeren die gericht zijn op het verbeteren van de gezondheid en het welzijn.

Sowieso zijn een evenwichtig dieet, het vermijden van stressfactoren in de omgeving en regelmatige veterinaire controles belangrijke stappen in het proces om geofagie te voorkomen en te verminderen. Als we rekening houden met de natuurlijke neigingen en gezondheidsimplicaties die gepaard gaan met geofagie bij paarden, kunnen we werken aan omgevingen die het algemeen welzijn van paarden ondersteunen.

Wat Kan Equi Nutri Care hierin betekenen?

Wij begrijpen hoe belangrijk het is om de gezondheid en het welzijn van uw paard te waarborgen, vooral wanneer het gaat om complexe gedragsproblemen zoals geofagie. Geofagie, ofwel het eten van aarde kan wijzen op onderliggende voedingsproblemen of omgevingsfactoren die aandacht vereisen. Wij staan klaar om u te ondersteunen om deze uitdaging aan te pakken op een grondige en effectieve manier.

We beginnen met een grondige analyse van het huidige dieet van uw paard. Hierbij kijken we naar mogelijke tekorten aan essentiële voedingsstoffen die kunnen bijdragen aan geofagie. Op basis van deze analyse doen we gerichte aanbevelingen voor eventuele aanpassingen en adviseren we hoe u de voeding van uw paard interessanter en gevarieerder kunt maken.

Equi Nutri Care ondersteunt u bij het opstellen van een gedetailleerd plan om de voedselinname en het gedrag van uw paard te monitoren. Regelmatige evaluaties zorgen ervoor dat het dieet continu afgestemd blijft op de behoeften van het paard.

Indien nodig werken we samen met uw dierenarts en gedragsdeskundigen om een geïntegreerde behandelaanpak te bieden. Een dergelijke samenwerking biedt een alomvattende benadering die gericht is op de fysieke en mentale gezondheid van uw paard. U kan hier een afspraak voor een consult maken.

Klik hier om deel II te lezen: coprofagie, paarden die de behoefte hebben om mest te eten (beschikbaar vanaf 9 januari 2024)
Klik hier om deel III te lezen: lignofagie, paarden die de drang hebben om hout te eten (beschikbaar vanaf 11 januari 2024)

1. Aytekin I., Onmaz A.C., Aypak S.U., Gunes V., Kucuk O. Changes in Serum Mineral Concentrations, Biochemical and Hematological Parameters in Horses with Pica. [↩]
2. Schrijver, H., Hintz, et al. Calcium Metabolism in Ponies Fed a High Phosphorus Diet [↩]
3. Schrijver, H., Hintz, H., Craig, P. Phosphorus Metabolism in Ponies Fed Varying Levels of Phosphorus [↩]
4. McGreevy, P., Hawson, L., et al. Geophagia in horses: a short note on 13 cases. [↩] [↩]
5. Aytekin, I., Onmaz, A. et al. Changes in serum mineral concentrations, biochemical and hematological parameters in horses with pica [↩] [↩] [↩]
6. Hepburn, R. Gastric Ulceration in Horses [↩]
7. Shebl, E., Abdelaarl, A., et al. Colic in a working horse population in Egypt: Prevalence and risk factors [↩]
8. Ralston, S. Feeding behavior [↩]
9. Jurjanz, S., Collas, C. et al. Ingestion of Soil by Grazing Sport Horses [↩] [↩]